Szostak Zbigniew Marian (1915–1944), kapitan pilot Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii.
Ur. 11 XI w Warszawie, był synem Zygmunta i Anieli z Muchowiczów.
S. uczył się w Gimnazjum im. Tadeusza Rejtana w Warszawie i w r. 1934 zdał tam maturę. W r. 1935 uczestniczył w kursach Lotniczego Przysposobienia Wojskowego, po czym w okresie 20 IX 1935 – 1 I 1936 odbył kurs w Szkole Podchorążych Piechoty w Zambrowie. Następnie uczył się w Dęblinie w Szkole Podchorążych Rezerwy Lotnictwa, którą ukończył w stopniu kaprala podchorążego. Naukę kontynuował w Warszawie na Wydz. Lotniczym Państw. Szkoły Technicznej; absolwentem Wydziału został w r. 1938. Jednocześnie odbywał ćwiczenia w 1. Pułku Lotn. w Warszawie (1936–7) i 3. Pułku Lotn. w Poznaniu (1938–9). Mianowany podporucznikiem rezerwy (ze starszeństwem z 1 I 1938), zaliczył w r. 1938 kurs ślepego latania oraz lotów nocnych. Po ukończeniu w maju 1939 kursu pilotów komunikacyjnych w Polskich Liniach Lotniczych «LOT» został tam zatrudniony. Jako członek Aeroklubu Warszawskiego oblatywał jego samoloty oraz brał udział w wielu zawodach.
Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. uczestniczył S. w ewakuacji latającego sprzętu «LOT-u» i 15 IX t.r. na samolocie pasażerskim typu Fokker VII przeleciał wraz z załogą granicę polsko-rumuńską, lądując najpierw w Czerniowcach, a następnie w Bukareszcie. Po zatrzymaniu przez władze rumuńskie polskich samolotów cywilnych pozostał w Bukareszcie do 17 X, a następnie przez Jugosławię dotarł do Aten, skąd 25 X odpłynął do Marsylii; potem do grudnia 1939 przebywał w Paryżu. W styczniu 1940 został skierowany do tworzonego lotnictwa polskiego w Wielkiej Brytanii; szkolił się w jednostkach Royal Air Force (RAF) w Eastchurch, Redhill (15. Podstawowa Szkoła Pilotażu) i Hucknall (1. Polska Szkoła Pilotażu). W sierpniu t.r. skierowano go do powstającego 304. Dywizjonu Bombowego, a we wrześniu do 18. Jednostki Lotn. Szkolenia Bojowego w Bramcote, gdzie do 7 XII 1941 był instruktorem. Dn. 1 IX t.r. awansował do stopnia porucznika pilota i przeniesiony 8 XII do 300. Dywizjonu Bombowego, wykonał trzydzieści lotów bojowych na brytyjskich bombowcach typu Vickers Wellington; brał udział w bombardowaniach niemieckich fabryk i miast, m.in. Essen, Kolonii, Duisburga i Bremy, a także w stawianiu zapór minowych przy ujściach portów niemieckich, m.in. Kilonii, i okupowanych portów francuskich, m.in. Brestu i Hawru. W okresie służby w Dywizjonie został odznaczony czterokrotnie Krzyżem Walecznych oraz Orderem Virtuti Militari V kl. (za całokształt działalności bojowej). We wrześniu 1942 wrócił do jednostki w Bramcote jako instruktor pilotów lotnictwa bombowego. W styczniu 1943 został skierowany do Lotnictwa Dostawczego (RAF Ferry Command) i wysłany do Kanady, skąd na trasach transatlantyckich dostarczał nowe bombowce dla sił alianckich. Dn. 1 IX t.r. awansował do stopnia kapitana pilota. W styczniu 1944 wrócił do Wielkiej Brytanii, gdzie przydzielono go do stacji RAF w Lyneham.
W lutym 1944, na własną prośbę, otrzymał S. przydział do 1586. Eskadry do Specjalnych Zadań, stacjonującej pod Brindisi we Włoszech. Do końca czerwca t.r. wykonał 36 operacji, z czego połowę nad Polską. Latał jako pierwszy pilot (dowódca) na amerykańskich bombowcach typu Consolidated Liberator, dostarczając broń i ekwipunek dla AK. Wykonywał również loty z dostawą dla partyzantów w północnych Włoszech, Jugosławii i Grecji. W nocy z 29 na 30 V brał udział w osłonie pierwszego etapu operacji «Most nr 2». W czasie powstania warszawskiego t.r. kilkakrotnie latał nad Warszawę z pomocą dla powstańców. Dn. 14 VIII dowodził załogą samolotu Liberator B-24J w kolejnym locie nad Warszawę. Po dokonaniu zrzutu pojemników na pl. Krasińskich, w czasie powrotu w nocy 15 VIII 1944, samolot został zaatakowany przez niemieckie myśliwce nad Puszczą Niepołomicką; uszkodzona maszyna rozbiła się ok. godz. 2.30 w Nieszkowicach Wielkich pod Bochnią. S. wraz z kpt. obserwatorem Stanisławem Danielem, sierżantami Stanisławem Malczykiem i Józefem Witkiem oraz plutonowymi Józefem Bielickim, Tadeuszem Dubowskim i Wincentym Rutkowskim ponieśli śmierć; byli pierwszą polską załogą poległą podczas wykonywania zrzutów dla powstańczej Warszawy. Siedmioosobowa ekipa Liberatora została pochowana 17 VIII t.r. na cmentarzu paraf. w Pogwizdowie. Po wojnie, 24 VI 1945, ciała lotników ekshumowano i złożono w Krakowie w kwaterze żołnierzy wspólnoty brytyjskiej w części wojskowej cmentarza Rakowickiego przy ul. Prandoty (działka 7 rząd A grób 6). Na cmentarzu w Pogwizdowie pozostał grób symboliczny. S-a odznaczono pośmiertnie Orderem Virtuti Militari IV kl. (jako jednego z dziewięciu polskich lotników z okresu drugiej wojny światowej). Oprócz wymienionych, był też odznaczony Polową Odznaką Pilota, francuskim Croix de Guerre, brytyjskim Distinguished Flying Cross i Amerykańską Gwiazdą Lotniczą.
S. ożenił się 23 IV 1939 w Warszawie z Krystyną Mysiakówną; małżeństwo było bezdzietne.
W r. 1992 na miejscu katastrofy w Nieszkowicach Wielkich odsłonięto pomnik, a w kościele paraf. w Pogwizdowie umieszczono tablicę pamiątkową. Imię Lotników Polskich nosi Zespół Szkół Gminnych w Nieszkowicach Wielkich. Replika samolotu Liberator z oryginalnymi częściami samolotu, w którym zginął S., jest eksponowana w Muz. Powstania Warszawskiego w Warszawie.
Cumft O., Kujawa H. K., Księga lotników poległych, zmarłych i zaginionych, W. 1989; Enc. powstania warsz., IV 16; Kryska–Karski T., Straty Korpusu Oficerskiego 1939–1945, Londyn 1996 s. 421; Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej, W. 1994 III; Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939–1956, Kr. 2005 (fot.); Rybka R., Stepan K., Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939, Kr. 2003; Tuszyński B., Księga sportowców polskich ofiar II wojny światowej 1939–1945, W. 1999; – Bieniecki K., Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, W. 2005; tenże, Polskie załogi nad Europą 1942–1945. Polacy w operacjach specjalnych, W. 2005; Cynk J. B., The Polish Air France at War. The official History, Atglen (Pensylwania) 1998 II 463, 466, 474, 482; Gretzyngier R. i in., Ku czci poległych lotników 1939–1945, W. 2006 s. 463; Kalinowski F., Lotnictwo Polskie w Wielkiej Brytanii 1940–1945, Paryż 1969; Kędzierski J., Sylwetka pilota – zginął nad Polską, „Skrzydlata Polska” 1962 nr 19; Krajewski W., Powietrzna walka nad Bochnią, Bochnia 2006; Krzystek T., Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940–1947, W. 2008 s. 420; Morgała A., Polskie samoloty wojskowe 1939–1945, W. 1976; Nowacki T., Udział polskiej 1586. eskadry w pomocy dla powstańczej Warszawy, „Wojsk. Przegl. Hist.” 1984 nr 2 s. 266–7, 271; Pawlak J., Pamięci lotników polskich 1918–1945, W. 1998 s. 299; Przemyski A., Z pomocą żołnierzom Podziemia, W. 1991 s. 96–7, 127, 139–40, 161, 195, 204; XXX lat Aeroklubu Warszawskiego, [b.m.r.w.] s. 99; Zubrzycki J., Załogi zestrzelone nad Polską, „Skrzydlata Polska” 1981 nr 18; – Maniak H., Na ratunek walczącej stolicy! „Zesz. Wojnickie” R. 7: 1998 nr 1 (69) s. 29–35; – IPiM Sikorskiego: sygn. A. XII.85/67/41 (czwarty wniosek o nadanie Krzyża Walecznych), sygn. A.XII.85/174/100 (wniosek o nadanie Orderu Virtuti Militari V kl.), sygn. LOT.A.IV.1 (z. ewidencyjny S-a), sygn. LOT.A.V.35/11E (meldunek o zaginięciu załogi), karta personalna Polskich Sił Powietrznych.
Andrzej Suchcitz